Bertha de Leeuw en Maurits van Aalst. Bron: familiefoto.
Bertha de Leeuw, het 8e kind van Schoontje Polak en Abraham de Leeuw, verliet haar ouderlijk huis aan de Amstellaan 37, II hoog, om met haar man Maurits (door de familie Mou genoemd) te trouwen.
Op 19 augustus 1936 trouwde ze met Maurits van Aalst uit Watergraafsmeer. Hij was de zoon van handelsreiziger Simon van Aalst en Betje de Vries uit Amsterdam. Ten tijde van zijn militaire keuring (op 16 april 1929) was hij kantoorbediende bij een makelaarskantoor (beursbediende). Na een verblijf in Amsterdam, heeft hij ongeveer 2,5 jaar in Rotterdam gewoond, voordat hij op 28 juli 1932 terugkeerde naar zijn ouderlijk huis in Amsterdam, aan de Middenweg 55c, I hoog.
Na hun trouwdag vertrok het echtpaar Van Aalst voor een korte periode naar Bloemendaal, waar ze aan de Asterlaan 2 in Aerdenhout woonden. Op 22 december 1936 keerden ze terug naar Amsterdam, woonden ongeveer een jaar aan de Amstelkade 141 en ze verhuisden op 25 november 1937 naar de Haringvlietstraat 51, huis. Hun dochter Betty was toen al geboren en in 1939 kwam daar hun zoon Simon bij.
Ondanks hun onderduik is het hele gezin op 27 november 1943 in kamp Westerbork aangekomen, tegelijkertijd met Schoontje, de moeder van Bertha. Ze zijn allemaal op 8 februari 1944 op transport gezet. Drie dagen later, op 11 februari 1944, werden Bertha en haar kinderen en haar moeder Schoontje in Auschwitz omgebracht. Dochter Betty was 6,5 jaar en zoon Simon nog net geen 5 jaar.
Maurits is aan zijn dood in Auschwitz ontkomen, maar is op 1 april 1945, in het extern commando Schotterwerk in Riese omgekomen.
In Riese was een subkamp van het concentratiekamp Gross-Rosen gevestigd. Vanaf oktober 1943 breidde Gross-Rosen uit met zo´n 100 eigen subkampen, waaronder kamp Schotterwerk. Onder de geheime codenaam “Project Riese” was vanaf november 1943 in dit gebied, in het Uilengebergte, gewerkt aan een ondergronds gangenstelsel, waarvan vermoed werd dat dit een hoofdkwartier van Hitler moest worden. Omdat het werk volgens de Duitse leiding te langzaam verliep, werden de gevangenen uit de groeiende aantallen subkampen in de omgeving ingezet.
Het werk in Riese was verschrikkelijk, zwaar en gevaarlijk. De gevangenen werkten in de steengroeve in Oberwüstegiersdorf, in een metaalfabriek, aan het verladen van bouwmaterialen, het aanleggen van wegen en riolering en aan het graven van een ondergronds onderkomen. De gevangenen waren uitgeput, uitgehongerd en ziek, maar moesten van ´s ochtends vroeg tot ´s avonds laat tunnels uit het harde gesteente hakken.#
Toen het de Duitsers begin 1945 duidelijk werd dat ze de oorlog zouden verliezen, legden ze de werkzaamheden in Riese stil en verplaatsten ze de gevangenen die nog konden lopen onder meer naar de kampen Bergen-Belsen, Flossenbürg en Mauthausen. In het Riese-complex zijn bijna 5000 gevangenen omgekomen en Maurits van Aalst was één van hen.
De ouders van Maurits, Simon en Betje de Vries, hebben de oorlog overleefd. Ook zij waren ondergedoken geweest en ze kwamen op 8 september 1945 naar de Haringvlietstraat 49. Simon is op 9 juli 1949 in Amsterdam overleden. Zijn vrouw Betje is op 6 maart 1962 naar Arnhem verhuisd, waar zij in het Joodse bejaardentehuis Beth Zikna aan de Beekstraat 40 ging wonen. Dat tehuis heet nu Huize Kohlmann en is een nevenvestiging van het Insula Dei verzorgings- en verpleegcentrum. Vermoedelijk is Betje in Beth Zikna ongeveer in april 1969 overleden. Zij werd begraven op de Joodse begraafplaats Moscowa in Arnhem.
#Socioloog en schrijver Gerhard Durlacher, de vader van schrijfster Jessica Durlacher, is op 16-jarige leeftijd als gevangene in de steengroeven bij Riese ingezet en heeft hierover geschreven in zijn boek “Strepen aan de hemel; oorlogsherinneringen” (1985).
Gebaseerd op de indexen van het Stadsarchief van Amsterdam en gegevens van de websites Delpher.nl, wiewaswie.nl, de Arolsen Archives, gegevens van The United States Holocaust Memorial Museum (Encyclopedia of camps and ghetto's 1933-1945) en de website van herdenkingskamp Gross-Rosen.